انگار خواب می بینید، خواب که نه بیشتر شبیه کابوس است. می توانید اطراف را ببینید اما نمی توانید حرکت کنید یا فریاد بکشید و کمک بخواهید. بیشتر شبیه این است که دست و پایتان را بسته اند و صدایتان هم در نمی آید. چیزی سنگین روی سینۀ شما نشسته و از شدت وحشت توان انجام هیچ کاری را ندارید. این ها توصیفاتی است که بیشتر مبتلایان به فلج خواب که در خرافات ایران به آن بختک می‌گفتند از وضعیت خود می کنند.
اولین بررسی های انجام شده دربارۀ فلج خواب را وان دیمبروک در قرن هفدهم انجام داد. او که پزشکی هلندی بود در رسالۀ پزشکی اش در بارۀ یک زن ۵۰ ساله که سلامت جسمی کامل دارد اما از اتفاقات اسرار آمیز هنگام خواب شبانه رنج می برد نوشته است. وان دیمبروک نوشته: این زن گاهی اوقات و در زمان‌هایی که تازه به خواب رفته احساس می کند شیطان روی بدنش قرار گرفته و او را نگه داشته است.
گاهی نیز به نظر می رسد یک سگ بزرگ یا دزدی روی قفسه سینه اش قرار دارد و سعی می کند او را خفه کند به طوری که او قادر با فریاد زدن و نفس کشیدن نیست. او هر چه تلاش می کند آن چیز را کنار بزند نمی تواند زیرا اعضای بدنش را نمی تواند تکان دهد. مردم در آن زمان این وضعیت را کار ارواح خبیث و شیاطین می دانستند و در ایران نیز گمان می شد که این کار زیر سر اجنه و موجودی به نام بختک است اما اکنون می دانیم که فلج خواب یکی از مشکلات خواب و بدن است و هیچ ارتباطی با عوامل ماورا الطبیعه ندارد.
محققان در تحقیقاتی که به تازگی انجام داده اند دریافته اند که بین ۲۵ تا ۳۰ درصد جمعیت جهان، در طول عمر خود دست کم یکبار فلج خواب را تجربه کرده اند و ۹۵ درصد این افراد تجربه حوادث وحشتناک در خواب را داشته اند.
فلج خواب چیست؟
فلج خواب در نتیجۀ استرس های روزمره با زمینۀ ژنتیکی رخ می دهد و هیچ گونه عارضه جسمی در پی ندارد. فلج خواب یا بختک در واقع یک نوع کابوس است. خوابی که واکنش احساسی بسیار ناخوشایندی را در فردی که در خواب است به صورت ترس و وحشت، درد شدید، احساس افتادن از جایی، غرق شدگی و یا مرگ ایجاد می کند. این گونه خواب ها می تواند بر اساس ضربۀ شدید روحی باشد و یا ممکن است دلیل خاصی نداشته باشد.
فلج خواب به ناتوانی در انجام حرکات ارادی حین خواب گفته می شود. این پدیده یک تجربۀ دلهره آور و ترسناک می باشد و از چند ثانیه تا چند دقیقه به طول می انجامد. فلج خواب می تواند در هر سنی رخ دهد و به سن و سال شخص اصلاً ارتباطی ندارد. اما به دلیل ارتباط داشتن این عارضه با موارد ژنتیکی اگر فلج خواب برای یکی از اعضای خانواده رخ دهد احتمال رخ دادن آن برای باقی اعضای خانواده نیز وجود دارد.
علائم فلج خواب
علائم فلج خواب
از مهم ترین علائم فلج خواب می توان به پنج مورد اشاره کرد:
ناتوانی در حرکت دادن بدن، دست و پاها و یا صحبت کردن.
فلج تمام و یا بخشی از عضلات اسکلتی بدن
احساس خفگی و حس کردن این که زمان مرگ نزدیک است.
وحشت زدگی و اضطراب و ترس
توهمات خواب. توهمات خواب به توهمات شنیداری، دیداری و لمسی رؤیا مانند گفته می شود. احساس حضور یک انسان دیگر در اتاق، احساس فشردگی قفسۀ سینه، دیدن سایه افراد، دیدن منبع نورانی، شنیدن صدای افراد، دیدن شبح، تجربه خروج از بدن و احساس شناور شدن در هوا
فرایند ایجاد فلج خواب
در طی خواب مرحلۀ حرکات سریع چشم (REM)، یعنی همان مرحله ای که در آن خواب و رؤیا می بینیم، مغز سیگنال های عصبی را به‌سوی عضلات اسکلتی می‌فرستد و حرکت آن‌ها را متوقف می سازد تا شما رؤیای خود را برون ریزی نکنید. یعنی مثلاً وقتی خواب می‌بینید در حال راه رفتن هستید از تختخواب بلند نشوید و شروع به حرکت نکنید. هنگامی که شما قصد دارید از خواب بیدار شوید مغز مجدداً کنترل عضلات را به دست می گیرد.
فلج خواب زمانی ایجاد می شود که شما هشیاری خود را قبل از زمانی که مغز بتواند کنترل عضلات اسکلتی را به دست گیرد به دست می آورید. نتیجۀ این هشیاری احساس ترسناک فلج بودن بدنتان است و عارضۀ فلج خواب شکل می گیرد. این ماجرا نقطۀ عکس و مقابلی نیز دارد که فلج عضلات اسکلتی به صورت درست انجام نمی شود و فرد دچار خواب گردی خواهد شد.
مواردی که ریسک فلج خواب را زیاد می کنند:
خوابیدن به صورت طاق باز و رو به پشت
برنامۀ خواب نامنظم و کم خوابی
افزایش استرس و اضطراب
تغییرات ناگهانی در سبک و یا محیط زندگی
مصرف قرص های خواب آور و آنتی هیستامین ها
سابقۀ خانوادگی
اختلالات نارکولپسی
همچنین فلج خواب ممکن است نشانۀ اختلالاتی همچون میگرن، افسردگی، فشار خون بالا و مشکلات اضطرابی باشد. افرادی که دچار اختلالات دو قطبی، اضطراب، افسردگی شدید و استرس بعد از مصیبت هستند بیشتر از سایرین به این عارضه دچار می شوند.
راه های مقابله با فلج خواب در هنگام مواجه شدن با آن
راه های مقابله با فلج خواب
برای رهایی از فلج خواب کافی است چند مرحله را انجام دهید. البته مهم ترین نکته این است که سعی کنید در سریع ترین زمان ممکن خونسردی خود را به دست آورید برای به دست آوردن خونسردی خود می توانید یک شعر را در ذهن خود مرور کنید اما نکات و راه های زیر نیز به بهبود هر چه سریع تر شما کمک می کند:
سعی کنید انگشتان دست و پای خود را تکان دهید.
چشمان خود را به شدت تکان دهید و پس از آن پلک و سر خود را تکان دهید.
سعی کنید وضعیت خروج از بدن را در خودتان القا کنید.
برای جلوگیری از تکرار این حالت می توانید با نوشیدن مقداری آب به خودتان کمک کنید. کم آبی بدن، یبوست و اختلالات روده رابطه ای مستقیم با فلج خواب دارند.
همچنین در صورت مشاهدۀ کسی که به فلج خواب دچار شده اسمش را صدا کنید و یا به آرامی او را لمس کنید تا به او کمک کرده باشید.
درمان فلج خواب
برای درمان فلج خواب زمانی که احتمال می رود فرد به ناکولپسی دچار باشد و یا مکرراً این اتفاق رخ می دهد نیاز به مراجعه به پزشک است. پزشک احتمالاً از پلیسومنوگرافی برای بررسی اختلالات خواب استفاده می کند. در پلیسومنوگرافی الکترود هایی روی چانه، سر و لبۀ بیرونی پلک ها قرار می دهند و آن‌ها فعالیت الکتریکی و امواج مغزی را اندازه گیری می کنند. همچنین در همین زمان تنفس و ضربان قلب فرد نیز کنترل می شود.
در برخی موارد لازم است با دوربین از شخص در حین خواب فیلم‌برداری شود. با توجه به این که این آزمایش‌ها در شب انجام می شود شاید نیاز باشد که فرد مبتلا به این عارضه یک شب در بیمارستان باشد. پس از انجام این آزمایش‌ها پزشک داروهای مورد نیاز را به فرد دچار عارضه می دهد.
راه های جلوگیری از فلج خواب
اگر فرد به نارکولپسی دچار نباشد یا تکرری در آن وجود نداشته باشد می توانید با انجام اقدام هایی در خانه از بروز آن جلوگیری کنید.
اولین مهم ترین اقدامی که باید بردارید این است که خواب کافی و منظم داشته باشید. هر شب در یک زمان خاص به خواب رفته و صبح روز بعد در زمانی مشخص بیدار شوید. این کار را هر روز انجام دهید حتی روزهای تعطیل
دومین اقدام ایجاد محیط خواب مناسب است. محیط مناسب باید آرام باشد، خیلی تاریک نباشد، سرد یا گرم نباشد و دمای مناسبی داشته باشد و لباس خواب راحتی به تن داشته باشید.
سومین اقدام این است که از پرخوری، مصرف دخانیات، الکل و کافئین در زمان‌های نزدیک به خوابیدن خودداری کنید.
دیگر نکاتی که باید رعایت کنید این است که از مطالعه و کار در اتاق خواب اجتناب کنید، بعد از ساعت سه بعد از ظهر بیشتر از ۹۰ دقیقه چرت نزنید و به پشت هم نخوابید. انجام حرکات مدیتیشن و آرام سازی عضلات نیز به شما برای جلوگیری از اتفاق افتادن این عارضه کمک شایانی می کند.
همچنین ورزش کردن به صورت مرتب نیز بسیار مفید است فقط لازم است توجه داشته باشید که فاصلۀ زمانی ورزش تا خواب باید حداقل ۴ ساعت باشد. انجام روش های کاهش استرس و اضطراب، توجه به داروهایی که مصرف می‌کنید و گوش دادن به موسیقی ملایم نیز می تواند به شما کمک بسیاری کند.