میگرن ، نوعی بیماری عصبی است که بیشتر افراد آن را با یکی از اصلی ترین نشانه‌هایش یعنی سردرد شدید می‌شناسند .متاسفانه دانشمندان هنوز موفق به کشف منشا این بیماری نشده‌اند .با این‌حال روش‌های مختلفی برای تسکین درد ناشی از میگرن وجود دارد که یکی از کاربردی‌ترین روش‌ها درمان میگرن با ماساژ است .در این مقاله قصد داریم این روش درمانی کارآمد را بررسی کنیم .ابتدا به طور مختصر نگاهی به بیماری میگرن و نشانه‌های آن می‌اندازیم.
میگرن چیست و چه علائمی دارد ؟
میگرن یک بیماری عصبی است که دارای علائم متعددی می‌باشد .بارز‌ترین ویژگی این بیماری سردردهای شدید است .از دیگر علائم این بیماری میتوان به حالت تهوع ،استفراغ ،مشکل در گفتار و صحبت کردن ،بی حسی و یا سوزن سوزن شدن بدن و یا در نهایت حساسیت به نور و صدا اشاره کرد.میگرن عمدتاً بیماری ارثی است که در خانواده‌های دارای این بیماری شایع است به طوری که میتوان گفت سابقه خانوادگی یکی از اصلی‌ترین عوامل خطر ابتلا به میگرن است .همچنین در میان جمعیت آماری بررسی شده ،زنان بیشتر از مردان به میگرن مبتلا می‌شوند .این بیماری به سن شخص بیمار ارتباطی ندارد و به عبارت دیگر میگرن میتواند در دوران کودکی شروع شود و یا ممکن است تا اوایل بزرگسالی رخ ندهد .با این‌حال جای نگرانی نیست ،زیرا میتوان روش‌های درمان میگرن با ماساژ رابه کار گرفت. اما پیش از آن باید نوع سردرد را به درستی و توسط پزشک تعیین کرد. تشخیص اینکه سردرد از نوع میگرنی می‌باشد یا خیر ،با توجه به علائم گزارش شده توسط شخص بیمار و با رد سایر بیماری‌های ممکن صورت می‌گیرد.
فاز اول
علائم میگرن میتواند یک یا دو روز پیش از شروع سردرد ظاهر شود .از جمله این پیش علائم میتوان به موارد زیر اشاره کرد :هوس‌های غذایی ،افسردگی ،خستگی یا کم انرژی بودن ،خمیازه‌های مکرر ،بیش‌فعالی ،تحریک‌پذیری و سفتی گردن .
فاز دوم :مرحله حمله
مرحله پس از این پیش علائم ،مرحله حمله نام دارد که شدید‌ترین و یا به عبارت دیگر حاد‌ترین مرحله است .علائم این مرحله دردناک میتواند چند ساعت تا چند روز ادامه داشته باشد و همچنین میتواند در افراد مختلف متفاوت باشد .اما عمده‌ترین آن‌ها عبارتند از : افزایش حساسیت به نور و صدا -حالت تهوع -سرگیجه یا احساس ضعف -درد در یک طرف سر -ضربان سر و لرزش آن –استفراغ.
با توجه به این علائم ذکر شده و افزایش میزان حساسیت‌های شخص بیمار ،درمان میگرن با ماساژ در این مرحله ،نسبتا دشوار خواهد بود.
فاز سوم
پس از مرحله حمله ،فرد بیمار وارد فاز جدیدی از بیماری میگرن شده که در این مرحله ،معمولا تغییراتی در خلق و خو و احساسات فرد ایجاد می‌شود .این موارد ممکن است شامل احساس سرخوشی و یا احساس خستگی بسیار زیاد باشد .همچنین در این فاز هنوز بیمار احساس سردردهای خفیف و کسل کننده را دارد.
در این فاز ،با توجه به اینکه بیمار مرحله حمله را گذرانده است ،اما هنوز میتوان به درمان میگرن با ماساژ امیدوار بود زیرا در این روش درمانی ،تعداد حملات برای دفعه‌های بعد کاهش می‌یابد.
میگرن ، بیماری دردناکی است که از عمده‌ترین نشانه‌های آن میتوان به سردردهای شدید اشاره کرد.
چه دلایلی باعث میگرن می‌شوند ؟
محققان هنوز نمی‌دانند که اصلی‌ترین علت بیماری میگرن چیست اما با این حال ،تحقیقات نشان می‌دهد که سطح سروتونین ،یکی از مواد شیمیایی مغز ،با بیماری میگرن ارتباط مستقیم دارد .به این صورت که هر‌چه سطح سورتونین در مغز کاهش یابد ،خطر ابتلا به میگرن در شخص افزایش می‌یابد.
درمان میگرن
متاسفانه باید گفت که میگرن بیماری قابل درمانی نیست و فقط میتوان به کمک برخی روش‌ها همچون درمان میگرن با ماساژ که موضوع اصلی مقاله است ، این بیماری را کنترل کرد .برنامه درمانی که میتوان برای کنترل این بیماری ارائه کرد به عوامل متعدد زیر بستگی دارد :
-سن شما
-چند‌بار در یک بازه زمانی مشخص دچار میگرن می‌شوید
-میزان شدت میگرن (بر اساس مدت زمان دوام و یا میزان تهوع یا استفراغ و علائم دیگر)
دکتر با توجه به این موارد برای شما روش کنترلی منحصربه‌فردی ارائه خواهد کرد.
از جمله این روش‌های کنترلی میتوان به استفاده از موارد زیر اشاره کرد :قرص‌‌‌ها و داروهای آرام‌بخش ،گیاهان دارویی که خاصیت کاهش درد دارند ،روش‌های مختلف ماساژ برای کنترل و کاهش درد و… که در این میان ،یکی از موثرترین روش‌های شناخته شده ،درمان میگرن با ماساژ است.
در این مقاله بررسی می‌کنیم که ماساژ چطور میتواند بر درمان کنترلی بیماری میگرن اثر‌گذار باشد.
از موثرترین راهکارهای درمانی ،میتوان به درمان میگرن با ماساژ اشاره کرد.
درمان میگرن با ماساژ
ماساژ درمانی یکی از روش‌های بسیار موثر و کارآمد در درمان میگرن می‌باشد که به تسکین گرفتگی عضلات کمک می‌کند .همچنین ماساژ میتواند جریان و گردش خون را بهبود بخشد ،تنش را تسکین دهد و باعث احساس آرامش در شخص دریافت کننده ماساژ شود .تحقیقات نشان داده‌است که ماساژ برای تسکین سردردهای عروقی نیز مفید است.
امروزه مطالعات گسترده‌ای با هدف بررسی میزان اثربخشی در درمان میگرن با ماساژ صورت گرفته که یکی از آن‌ها توسط دانشکده پزشکی دانشگاه میامی انجام شده‌است. در این آزمایش چندین فرد مبتلا به میگرن را کنار هم گردآورده‌اند و آن‌ها را در دو دسته ، گروه‌بندی کرده‌اند .شرکت‌کنندگان گروه اول ،بدون دریافت هیچگونه ماساژ ،فقط داروی همیشگی خود در درمان میگرن را مصرف کردند .اما در گروه دوم ،ماساژ به صورت هفتگی هم به داروهای طبیعی بیماران اضافه شد. افراد گروه دوم نه تنها در طی انجام مطالعات دچار سردرد میگرنی نشدند بلکه با افزایش سطح سروتونین در بدن‌هایش توانستند خواب بهتری داشته باشند.
به‌نظر می‌رسد تلاش برای درمان میگرن با ماساژ از این جهت اهمیت دارد که با تحریک بافت‌های عمیق در ناحیه سر ،منجر به افزایش گردش خون و در نتیجه بهبود درد می‌شود .از آنجا که بسیاری از مبتلایان به میگرن حساسیت شدید به لمس دارند و بسیاری از آن‌ها با هر‌گونه حرکتی احساس افزایش درد دارند ،ماساژ بافت‌های عمیق در هنگام حمله غیرممکن است. با این‌حال ،ماساژ سبک در هنگام درد میتواند مفید باشد .دانشمندان عقیده دارند که ماساژ سبک به کاهش فشار در سر کمک می کند.
چرا درمان میگرن با ماساژ ؟
-اسپاسم (گرفتگی) عضلانی یا تنش :ماساژ در ناحیه گردن و شانه میتواند به شل شدن رشته‌های عصبی تشکیل‌دهنده بافت و عضلات متصل به پشت جمجمه کمک کند که این شل‌شدگی در کاهش درد موثر است.
همچنین با اعمال فشار متوسط بر‌روی نقاط محرک بدن (یا نقاط برجسته هرعضله که هنگام فشار یا لمس فشرده می‌شود) میتوان سینگال‌های مبارزه با درد را به مغز ارسال کرد.
-تنظیم هورمون :تغییرات شیمیایی هورمونی اغلب باعث میگرن می‌شوند. سطح کورتیزول ،که معمولاً به عنوان هورمون استرس و تنش‌های عصبی شناخته می‌شود را، میتوان در درمان میگرن با ماساژ کنترل کرد ،که این امر باعث افزایش تولید اندروفین (هورمون تسکین دهنده) می‌شود.
-بهبود گردش خون :محققان در مطالعات خود نشان داده‌اند که ماساژ باعث افزایش جریان خون می‌شود ، که این افزایش جریان خون به نوبه خود سطح اکسیژن فعال در بدن را افزایش می‌دهد و منجر به کاهش درد می‌شود.
دانشمندان به تازگی دریافته‌اند که درمان میگرن با ماساژ روش کارآمد و موثری است.
ماساژ چیست ؟
به‌طور کل ماساژ اصطلاحی است که روش‌های مختلفی از لمس بدن با هدف فشار دادن ،مالش یا دستکاری پوست ،ماهیچه‌ها ،تاندون‌ها و رباط‌ها را شامل می کند. ماساژ برای چندین وضعیت بهداشتی استفاده می‌شود و فواید سلامتی بسیاری از جمله کاهش استرس ،درد و فشار عضلات را به همراه دارد. علاوه بر فواید سلامتی ،بسیاری از افراد می‌دانند که ماساژ احساس مراقبت ،راحتی و سبکی ایجاد می‌کند. شواهد نشان می‌دهد که روش درمان میگرن با ماساژ میتواند به کاهش تعداد حملات کمک کند .علاوه بر اینکه ماساژ میتواند با آزاد کردن سروتونین ،به کاهش درد منجر شود ،میتواند سیگنال های مبارز با درد را به مغز ارسال کند.
افراد مبتلا به بیماری‌های زیر باید از دریافت ماساژ خودداری کنند :
سرماخوردگی یا آنفولانزا فعال- صدمه حاد- اختلالات خونریزی- مشکلات مسری پوست- جراحی اخیر-شکستگی
زنان باردار قبل از اقدام برای درمان میگرن با ماساژ باید از پزشک خود مجوز بگیرند و فقط تحت نظر کسی که ماساژ مخصوص بارداری را آموزش دیده است ،ماساژ دریافت کنند.
شما باید در مورد تمام داروهایی که مصرف می‌کنید ،از جمله داروهایی که مستقیماً روی پوست اعمال می‌شود ،متخصص ماساژ خود را در جریان قرار دهید.
تعریف ماساژ عبارت است از لمس ،فشار دادن و یا مالش نقاط مختلف بدن
انواع مختلف ماساژ
ماساژ سوئدی ،ماساژ ورزشی ،ماساژ بافت‌های عمیق ،ماساژ لنفاوی
ماساژ سوئدی
یکی از متداول‌ترین روش‌های ماساژ است که بعضی اوقات ماساژ کلاسیک نیز خوانده می‌شود. هدف از این تکنیک ارتقاء سطح آرامش در فرد دریافت‌کننده ماساژ با آزاد کردن تنش عضلانی است. ماساژ سوئدی ملایم‌تر از ماساژ بافت‌های عمیق است و برای افراد علاقه‌مند به آرامش و تسکین تنش مناسب تر است .پس در نظر داشته باشید که این روش ، جز مناسب‌ترین روش‌ها برای درمان میگرن با ماساژ است .این نوع از ماساژ شامل ضربه‌های نرم ،طولانی ،ورز دادن پوست بدن و همچنین ضربه های ریتمیک بر روی لایه‌های خارجی عضلات است. ماساژ سوئدی را همچنین میتوان با حرکت دادن مفاصل ترکیب کرد که این امر خود موجب کاهش آسیب‌های عضلانی می‌شود.
ماساژ ورزشی
این نوع از ماساژ جز شاخه‌های مختلف بدن‌سازی دسته‌بندی می‌شود که بیشتر برای ورزشکاران حرفه‌ای که در طی تمرینات و یا مسابقات آسیب دیده‌اند ،کارایی دارد .ماساژ ورزشی نوعی ماساژ است که عمدتا بر‌روی بافت‌های نرم بدن مانور می‌دهد و این مانور با هدف جلوگیری از صدمات برای فعالیت‌های ورزشی می‌باشد زیرا با شناسایی و درمان ضعف موجود در عضلات ،خستگی و نواحی مشکل‌دار ،بدن ورزشکار برای مسابقات آماده می‌شود. بافت نرم بافتی است که به وسیله حضور استخوان و غضروف سخت نشده است. این بافت شامل پوست ،ماهیچه‌ها ،تاندون‌ها ،رباط‌ها است .از مزایای ماساژ ورزشی میتوان موارد زیر را نام برد :تسریع در بهبود بافت‌ها و ماهیچه‌های آسیب‌دیده یا آن دسته از بافت‌های نرم که فعالیت بیش از حد و زمان اندک برای ترمیم بافت ،عملکرد بافت را تضعیف کرده است. این نوع ماساژ در نهایت منجر به افزایش پتانسیل عملکرد بدن می‌شود .ماساژ ورزشی با کمک به شکسته شدن چسبندگی‌های مابین مایع عضلانی ،باعث پیوستگی در ساختار عضله و افزایش قدرت آن می‌شود.
لازم به ذکر است که ماساژ ورزشی فقط مخصوص ورزشکاران حرفه‌ای نیست و افراد غیر‌ورزشکار نیز می‌توانند با رعایت اصول، چه در راستای یافتن آرامش و چه در راستای درمان میگرن با ماساژ ،از این روش بهره ببرند .بدین صورت که افراد مبتلا به میگرن می‌توانند عضلات گردن و عضلات منتهی به جمجمه را قدرت بخشند تا از این طریق ،درد ناشی از گرفتگی عضلات در مراحل مختلف میگرن را کاهش دهند.
ماساژ بافت‌های عمیق
نوعی از ماساژ است که در آن برای آزاد کردن فشار‌های مزمن ماهیچه‌ها ،با استفاده از ضربه‌های کند ،عمیق و با فشار زیاد کاربرد دارد. در ابتدای ماساژ بافت عمیق ،فشار سبک‌تر به طور کلی برای گرم‌کردن و آماده‌سازی ماهیچه‌ها اعمال و سپس از تکنیک‌های خاص این ماساژ استفاده می‌شود. در این روش برخی متخصصین ماساژ ترجیح می‌دهند که از فشار‌هایی که به صورت عمود از طرف دستان ماساژور به بدن شخص دریافت کننده ماساژ وارد می‌شود ،استفاده کنند زیرا عقیده دارند که رفتار عمودی فشار ،رگ‌های بافت محل مورد نظر را تحت تنش قرار داده که این تنش در رگ‌ها منجر به گردش خون بهتر می‌شود .همانطور که پیش‌تر ذکر کردیم ،با افزایش گردش و جریان خون در بدن ،میتوان توقع داشت که این روش با کاهش سردرد به درمان میگرن با ماساژ کمک کند. از دیگر مزایای این روش ماساژ میتوان به بهبودی جراحی‌هایی همچون جای زخم ،شلاق خوردگی و زمین‌خوردگی اشاره کرد.
در نظر داشته باشید که در حین ماساژ بافت عمیق ،ماساژور شما ممکن است از نوک انگشتان ،ناخن‌ها ،دست‌ها ، آرنج و ساعد استفاده کند و در طی چند مرحله از شما بخواهد که نفس عمیق بکشید زیرا در نواحی از بدن که فشار هوا بیشتر می‌باشد ،کارایی این روش برای درمان میگرن با ماساژ بهتر است .پس از ماساژ ممکن است احساس سفتی یا احساس درد کنید اما جای نگرانی نیست. این درد تا حداکثر یک روز بعد از ماساژ فروکش می‌کند .نوشیدن آب بعد از ماساژ میتواند به تسریع کاهش این درد کمک شایانی کند.
ماساژ لنفاوی
ماساژ لنفاوی نوعی ماساژ نرم است که حرکت مایعات لنفاوی در بدن را تشویق می‌کند. مایعات موجود در سیستم لنفاوی به دفع مواد زائد و سموم از بافت‌های بدن کمک می کند .در این نوع ماساژ مقدار فشار وارد بر بدن شخص دریافت کننده ماساژ با توجه به عوامل متعددی مانند سن ،وزن ،جنسیت و … مشخص می‌شود و در طی ماساژ ،حرکات دایروی ریتمیک با فشار مشخص به بدن وارد می‌شوند .مطالعات اخیر دانشمندان نشان می‌دهد که این نوع از ماساژ ،از جمله موثرترین ماساژ‌ها در کاهش درد می‌باشد و به طور کل تمام افراد با سنین مختلف می‌توانند از این ماساژ استفاده کنند .
نکته :وقتی به دنبال ماساژ درمانی هستید ،حتماً بررسی کنید که ماساژور بر کدام یک از روش‌های ماساژ تسلط دارد و در میان این روش‌ها کدام یک برای درمان میگرن با ماساژ مفید‌تر است.همچنین با توجه به اینکه در مراکز ماساژ درمانی از روغن‌های گیاهی مختلفی همچون روغن گل رز ،روغن نارگیل ،روغن بادام و … استفاده می‌شود ،اطمینان حاصل کنید که هیچگونه حسایتی به این گونه روغن‌ها ندارید.
روش‌های مخصوص درمان میگرن با ماساژ
در میان روش‌های عام که در بالا توضیح داده شد ،برخی روش‌ها وجود دارند که به طور مخصوص برای درمان میگرن با ماساژ طراحی شده‌اند ، به این صورت که در این دسته از ماساژ‌ها استخوان‌های جمجمه و پوست سر را با هدف کاهش درد میگرن ماساژ می‌دهند .ماساژ جمجمه و پوست سر میتواند به شل شدگی عضلات سر که در حین مرحله حمله میگرن ،سفت و دچار اسپاسم می‌شوند ،کمک شایانی کند .هنگامی که عضلات از مرحله اسپاسم خارج شوند ،درد ناشی از بیماری میگرن کاهش می‌یابد.
البته باید توجه داشته باشید که برای درمان میگرن با ماساژ ،لزوما ماساژ نباید در ناحیه سر انجام شود زیرا تحقیقات نشان می‌دهد که با فشار و ماساژ نقاط مختلف روی کف پا میتوان جریان خون را در کل بدن افزایش داد تا از این طریق سردرد شخص مبتلا به میگرن کاهش یابد.
از دیگر روش‌های مخصوص درمان میگرن با ماساژ میتوان به روش شیاتسو اشاره کرد که براساس طب سنتی شرقی طراحی شده است .شیاتسو ، پزشک مخترع این روش ماساژ درمانی ادعا می‌کند عدم تعادل در کارکرد کبد با هدف سم‌زدایی میتواند علت ابتلا به میگرن باشد .بنابراین در این روش ماساژ درمانی ،هدف بهبود عملکرد کبد می‌باشد .از آنجا که در طب سنتی شرقی نواحی مختلف بدن را به عنوان شاه‌راه های ورود و خروج انرژی در بدن می‌شناسند ،با اعمال فشار بر ناحیه میان دو ابرو ،کانال انرژی کبد را تقویت کرده تا عملکرد آن افزایش یابد.
روش بعدی در درمان میگرن با ماساژ استفاده از سنگ‌های سرد به همراه یخ است که به آرامش اعصاب در سر کمک می‌کند و این به نوبه خود به کاهش دردهای میگرن منجر می‌شود .در این روش ،سنگ‌های سرد را بر روی پیشانی و پشت گردن قرار داده و به آرامی با فشار متوسط روی بدن حرکت می‌دهند .حرکت سنگ‌های سرد بر‌روی عضلات شوک عصبی به رگ‌های خونی وارد کرده و آن‌ها را تحریک می‌کند.
اثرات جانبی درمان میگرن با ماساژ
برخی عوارض جانبی در ماساژ درمانی برای تسکین میگرن وجود دارد که باید قبل از اقدام به دریافت ماساژ از آن‌ها مطلع شوید :
– در درمان میگرن با ماساژ ممکن است در موارد خاص خونریزی داخلی رخ دهد.
– هنگام انجام ماساژ برای تسکین میگرن ممکن است در بعضی مواقع آسیب عصبی ایجاد شود.
– فلج موقت از دیگر اثرات جانبی است که ممکن است در حین ماساژ رخ دهد.
چند تکنیک خانگی در درمان میگرن با ماساژ
تکنیک اول
انگشتان شست خود را روی شقیقه‌های سمت راست و چپ سر خود قرار دهید و مابقی انگشتان دست را در پشت سر به یکدیگر برسانید .اطمینان حاصل کنید فشاری که از طریق انگشتانتان به سر وارد می‌شود ملایم و بدون ایجاد درد است .حدود ۱۰ ثانیه انگشتان خود را در این وضعیت نگه دارید و نفس عمیق بکشید .این کار را حداقل ۲ تا ۴ بار با فواصل زمانی چند دقیقه ،تکرار کنید.
تکنیک دوم
انگشتان خود را در حد‌فاصل چشم‌ها و ابرو‌هایتان قرار دهید و با فشار ملایم ،پلک و پوست پیشانی خود را به سمت بالا بکشید .مجددا اطمینان حاصل کنید فشاری که از طریق انگشتانتان به سر وارد می‌شود ملایم و بدون ایجاد درد است .این عمل را به مدت ۱۰ ثانیه انجام داده و نفس عمیق بکشید .می‌توانید این تکنیک را دو‌بار در روز اجرا کنید.
تکنیک سوم
برای درمان میگرن با ماساژ ،میتوان با استفاده از انگشت شست و یا سه انگشت میانی طرفین شقیقه‌های سر را رو به بالا ماساژ داد .برای نتیجه بهتر در رفع میگرن می‌توانید این حرکت کشیدگی به سمت بالا را با یک حرکت دوّار که به انگشتان خود می‌دهید ،همراه کنید . این شیوه از ماساژ را ۷ تا ۱۰ ثانیه تکرار کنید.
تکنیک چهارم
با استفاده از انگشت شست ،بافت پوست پیشانی خود را به پایین کشیده تا به ابرو‌هایتان برسید سپس با انجام حرکت چرخشی روی پوست پیشانی ، از کناره‌های پیشانی به سمت مرکز و بالای خط بینی برسید .این تکنیک دارای مدت زمان ۵ تا ۷ ثانیه می‌باشد و می‌توانید تا چند‌بار به صورت متوالی آن را انجام دهید.
یکی از مهمترین مواردی که باید به آن توجه داشته باشید این است که حتما قبل و بعد از انجام این روش‌های مخصوص درمان میگرن با ماساژ در خانه ،به اندازه کافی آب بنوشید.
میتوان به کمک روش‌های مختلف درمان میگرن با ماساژ ،درد ناشی از این بیماری را کاهش دهند.
ماساژ درمانی
ماساژ درمانی به عنوان یک شیوه مدرن و سالم میتواند به کاهش دردهای مختلف ناشی از فعالیت‌های ورزشی یا برخی بیماری‌ها کمک کند .در این مقاله با بررسی نشانه‌های مختلف بیماری میگرن در انواع مرحله‌های بروز بیماری ،بیان کردیم که دانشمندان هنوز موفق به کشف علل و یا درمان قطعی این بیماری نشده‌اند.با این‌حال به بیان روش‌های کلی و مختلف ماساژ پرداختیم و سپس بررسی کردیم که روش‌های مخصوص درمان میگرن با ماساژ چیست .زیرا تحقیقات صورت گرفته برای کنترل این بیماری نشان داده است که ماساژ با کاهش تنش‌های عصبی موجود در بدن و شل کردن عضلاتی که به علت بیماری میگرن دچار گرفتگی شده‌اند ،میتواند درد ناشی از میگرن را کاهش دهد .همچنین در ادامه مطالب بیان شد که تازه‌ترین تحقیقات نشان از رابطه مستقیم میان سطح سروتونین (نوعی ماده شیمیایی در بدن) و ابتلا به بیماری میگرن می‌دهد .پس ،در ماساژ درمانی علاوه بر فواید ذکر شده در بالا ،فشار‌های منظم و کافی میتواند به آزاد شدن سروتونین در بدن کمک کند .آزاد شدن سروتونین و به عبارت دیگر افزایش آن در بدن با کم شدن تعداد حملات میگرن و یا همان کاهش درد رابطه مستقیم دارد.
در نهایت با بررسی روش‌های مختلف و ذکر نکات ضروری در انتخاب ماساژور و نوع ماساژ ،روش‌های مختلف درمان میگرن با ماساژ در خانه را بیان کردیم تا در شرایط عدم حضور ماساژور آموزش دیده، بتوان سردردهای این بیماری را کاهش داد.
