حمام کردن در کشور های مختلف جهان چگونه است؟

اختصاصی مجله اسپا:

حمام کردن در کشور های مختلف جهان چگونه است؟

حمام کردن و توجه به پاکیزه سازی مو و بدن به اندازه تغذیه کردن و سلامت جسمی اهمیت دارد. به همین دلیل فضا برای حمام کردن پاکسازی بدن نسبت به سالیان گذشته بیش از اندازه زیاد و متحول شده است.

برای آشنایی و معرفی انواع روش حمام کردن ابتدا به بررسی قدمت حمام کردن و انواع مدل آنها و تحولاتی که در آن ایجاد شده می پردازیم.

ابتدا باید بیان کنیم که روش متداول در همه دنیا امروزه استفاده از وان و حمام شخصی است.

اما در گذشته حمام کردن دارای مدل و انواع گوناگونی بوده است. به روند تشکیل گرمابه ها و تبدیل آنها به حمام های امروزی ابتدا می پردازیم و بعد به مواردی که نوعی از حمام کردن عجیب و نادر در دنیا است اشاره میکنیم.

در این مجال نمی گنجد که به بررسی همه کشوره ها بپردازیم؛ بنابراین تنها به ذکر موارد متفاوت و متناقض با دیگر موارد در دنیا می پردازیم.

حمام یا گرمابه ایرانی

روند توجه به پاکیزگی در آیین زرتشت وجود داشته است. با تاکید اسلام بر نظافت و پاکیزگی اهمیت این مهم بیشتر و بیشتر شده است. از همه این موارد بگذریم آب در آیین کهن اسلامی دارای قداست بوده است.

حمام یا گرمابه های محلی و قدیمی در ایران تنها محلی برای حمام کردن و پاکسازی تن نبود بلکه محلی برای مشتومال دادن تن نیز بوده است. گرمابه های قدیمی که تعدادی از آنها الان به آثار باستانی تبدیل شده است دارای کاشی های زیبای چند رنگ و معماری های خاصی بوده است.

بعضا دیده میشود که در برخی موارد نیز از دیوار های خشتی یا آجر استفاده میشد. گرمابه های قدیمی از محیط های عمومی و متعلق به شهرداری به شمار میرفتند که معمولا در مرکز شهر و درفضا های بازاری طراحی میشدند.

گرمابه های قدیمی فضای نیمه روشن بود که دارای قسمت های متنوع و گسترده ای بودند. در برخی موارد آبی به حالت حوضچه یا استخر تعبیه میشد و همه خود را در آن شستشو میدادند.

بعد ها گرمابه به چند قیمت تقسیم شد. هر فردی برای حمام کردن دارای اتاقچه جدا بود اما محل رختکن، مشتمال مشترک بود. به رختکن همان بیت اول یا سردخانه میگفتند که دارای فضای مشترکی بود. اما بیت دوم همان گرمخانه بود که به وسیله لوله های سفالی، آبگرم را به فضای حمام میرساندند.

گرمابه های قدیمی دارای حوضچه های بودنند که معمولا دمای بالایی داشتند به حدی که به سختی میشد دمای آن را تحمل کرد. از اتاقچه ای به اتاقچه مجاور یا حوضچه آبگرم را بیت الحراره یا حجره داغ می نامیدند.

معمولا کف و فضای گرمابه ها را با سنگ های مرمری می پوشاندند که نظافت آن به راحتی انجام شود.

معمولا سقف گرمابه ها را گنبدی شکل میبینیم که دارای پنجره های شیشه ای هستند. علت این عمل این است که تنها گرمای آفتاب از طریق سقف گنبدی به داخل وارد شود و از ورود هوای سرد در زمستان جلوگیری شود. به علت شرایط و به اقتضاء درخواست افراد، افرادی دلاک، حسابدار و مسئول نوبت دهی بودند.

اگر بخواهیم کاملا جزییات افرادی که در گرمابه ها کار می کردند را نام ببریم شامل:

پادو؛ فرد پادو وظیفه اصلی اش جفت کردن کفش افراد حمام کننده بود. چیدن کفش ها زیر سکو از وظایف اصلی او بود. به آن دلیل این کار را انجام میدادند که افراد کفش های یکدیگر را لگد نکنند و نظافت گرمابه حفظ شود.

ضمنا پادو وظیفه پهن کردن لنگ خشک را روی سکو هم داشت. افراد لباس های خود را در لنگ اولی میگذاشتند و پادو لنگ دومی را به آنها میداد که به دور کمر خود بزنند و از سردخانه وارد اتاقچه های حمام وارد شوند.

حمامی؛ حمامی فردی بود که بعضا دارای گرمابه خصوصی بود و نقش نظارتی و مدیریتی در گرمابه ایفا می کرد.

مشتمال چی؛ تخصص این فرد ماساژ دادن یا همان مشتمال دادن به افراد بوده است. افرادی که بعد از حمام وارد سردخانه میشدند برای اعلام آمادگی برای مشتمال از کلمه خشک استفاده می کردند.

دلاک؛ این فرد در گرمابه افراد را کیسه می کشید و یا در برخی موارد افراد را حمام می داد.

تونتاب؛ شخصی که وظیفه خدماتی داشته است را تونتاب می نامیدند. تونتاب در گرمابه وظیفه نظافت حمام را داشتند. نظافت، گرم نگهداشتن حمام و کلیه موارد نظافتی و نگهداری به عهده این افراد بوده است.

گرمابه ها مانند حمام های امروزی و مدرن نبوداند که هر فردی دارای وان جداگانه، لوسیون قبل و بعد حمام، شامپوی بدن، شامپوی خنک کننده، شامپوی خوشبو کننده، نرم کننده پوست، نرم کننده مو و بسیاری از مواد بهداشتی و درمانی باشد.

گرمابه های گذشته بقچه، گل سرشور، سنگپا، وسمه، حنا، چراغ پیه سوز، لنگ، سدر، کتیرا، آینه، سفیداب، لگن، صابون ساده، طشت، شان، تاس، لیف، مشربه، کیسه و لیف بوده است.

فضای گرمابه ها را طوری طراحی می کردند که فضای بدن زمانی در شرایط دمایی گرمابه قرار می گیرد آماده دمای آب گرم بشود.

همچنین خارج شدن از حمام را طی مراحلی طراحی میکردند که افراد بعد از خارج شدن از اتاقچه اصلی حمام دمای بدنش تا حدودی کم شود و آمادگی آن را پیدا کند که در معرض هوای بیرون قرارگیرد.

یعنی پیچ های محوطه حمام طوری طراحی شده که درجه و دمای بدن برای وارد گرمابه شدن و خارج شدن آماده شود. تعبیه کردن حوضچه ای کوچک آب سرد در ابتدای درب ورود و خروج برای جلوگیری کردن از سرما خوردگی درنظر گرفته شده بود.

پادیاوی که در ابتدای اسلام به محل وضو گرفتن یا وضوخانه شهرت داشته است، امروزه با نام محل غسل، وضو، پاک کردن هم به کار میرود. البته نام پادیاوی را با نام پاسیو هم شناخته اند.

در زبان فرانسوی پاسیو را با نام Patio نیز شناخته اند که البته این نام دوباره در ادبیات فارسی قرار گرفت.

پادیاوی در فضای کنار مساجد ساخته می شد و قبل از اذان صبح پذیرای افراد بود و دارای دو قسمت مردانه و زنانه بوده است.

در حمام های قدیمی تر محل استحمام خان ها و یا شاهزادگان جدا بود. در اتاقچه بالاتر از همه اتاقچه ها قرار دارد. یعنی فضای مخصوص بزرگان با اتاقچه ای که عوام استحمام میکنند متفاوت بود. دلاک مخصوص آنها نیز جدا بود. با جدا شدن اتاقچه حمام بزرگان به صورتی خواسته اند عزت و مقام بزرگان حفظ شود.

اما نکته خوب و مورد توجه در حمام های گذشته بحث نزدیکی افراد به هم بود. حمام ها یکی از بهترین محل ها برای کنار هم نشستن بوده است. سردخانه و قرار گرفتن در آن برای در صف مشتمال بودن از فضای مناسب برای دور هم بودن افراد است.

سرد خانه ها علاوه بر این که فضای مناسبی برای خشک شدن افراد بود، در آنجا به کشیدن قلیان، چای نوشیدن و بحث و همنشینی استفاده می کرند.

یکی از رسوم مهم و مورد احترام در گرمابه های گذشته این بود که اگر کسی به گرمابه وارد میشود جهت انجام غسل از او هزینه ای دریافت نمیکردند. یکی از مهم ترین ویژگی های گرمابه های قدیم این است که در فضای سردخانه محل قولنج شکستن، رگ زدن و حجامت، ازاله موهای زائد، تراشیدن موهای آقایون و پسر بچه ها، حنا و سدر گرفتن برای خانم ها و در انتها هم فضای برای همنشینی و هم برای استحمام و تمیزی بوده است.

در راس گرمابه های قدیمی بوقی نصب شده است که به سحر خیزان خبر می داد که تا گرمابه سرد نشده جهت استحمام و انجام غسل مراجعه کنند.

نوع حمام در اروپا

در اروپا و کشور های غربی نیز شاهد وجود گرمابه و حمام های عمومی بوده ایم. دراثر جنگ ها و انقلاب ها در کلیه نقاط دنیا گرمابه ها دچار ویرانی و دگرگونی شده اند.

در اروپا با فروپاشی امپراتوری روم، اغلب حمام های قدیمی دیگر محلی برای استحمام نبودند. گرمابه ها بعد از فروپاشی امپراتور تغییر کاربری داده اند و مکانی برای شهوت رانی و فساد بوده است. برای همین مکانی برای انتقال بیماری به شمار میرفته اند. به همین دلیل اصلا نگاهی مثبت و خوب نسبت به گرمابه ها ندارند.

جالب است بدانید که در اروپا و یا کالیفرنیا حمام عمومی و مراجعه به محیط عمومی برای استحمام ممنوع اعلام شده و دارای جرم سنگینی است علت این قانون جلوگیری از شیوع بیماری و انتقال بیماری های واگیر بوده است.

اما بعد ها مردم به دنبال پیدا کردن چشمه های آب گرم و چاه ها بودند که با آبتنی در آنها بیماری های خود را درمان کنند. در قرون وسطی نیز به چشمه ها آب گرم به مکانی برای شفا نگاه میکردند.

مردم در قرون وسطی به این نوع چشمه ها چاه های مقدس میگفتند. در قرون وسطی علت شفا در چشمه های آب گرم را به خداوند و قدیسه ها نسبت میدادند.

استحمام در بلژیک

در سال ۱۳۲۶یک طراح بلژیکی به نام کولینلو لوپ چشمه های آب گرم غنی شده به آهن را در بلژیک کشف کرد. کولینلو لوپ استراحتگاه و تفرجگاهی بزرگ و زیبا را در کنار چشمه آبگرم طراحی و ساخت و آن را به صورت مکانی برای استحمام و آب تنی فراهم آورد.

در بلژیک نیز با کشف کولینلو لوپ توجه ویژه به چشمه های آب گرم و آبتنی های دسته جمعی شد. علت اصلی این توجه این بود که در افکار عامه جا افتاده بود که این چشمه ها حاوی مواد غنی و مفیدی برای بدن است و میتواند درمان بسیاری از بیماری ها باشد. تا مدت ها نیز در بلژیک از این روش دسته جمعی برای استحمام استفاده میکردند.

استحمام در آلمان

در آلمان و چک نیز در گذشته از گرمابه یا در برخی موارد از چشمه های طبیعی آب گرم استفاده می کردند و توجه آلمانی ها به چشمه های آب گرم برای استحمام به این دلیل بود که پزشکان اعلام کرده بودند چشمه های طبیعی علاوه بر خاصیت جسمانی برای افراد دارای خاصیت روحی است و باعث آرامش روح میشود.

در آلمان اولین وقت حمام کردن صبح و بعدظهر بود. استفاده از این روش حمام کردن تا مدت ها ادامه داشت تا اینکه به دلیل انباشت میکروب جوش های چرکین پوستی شکل گرفت و علت این نوع بیماری سموم و میکروب های درون آب بود.

به مرور بعد از دانستن مشکلات بروز دهنده احتمالی ذکر شده و بیماری های پیشروی این نوع از استحمام دست جمعی باعث شد که افراد از حمام های خانگی و تک نفره استقبال کنند.

استحمام در انگلستان

در انگلستان ملکه یا الیزابت انگلستان توانست جریان یک چشمه آب اسیدی را کشف کند. درست در سال ۱۶۲۶ در شهرساحلی اسکاربروگ انگلستان این چشمه را یافت. در میان مردم جا افتاده بود که این نوع از جریان های آب گرم دارای خواص درمانی دارند و یا حتی نظر کرده اند.

به دلیل استقبالی که از این نوع جریان ها یا چشمه های آب گرم شد باعث شد که درمان حمام دریا نیز مورد استقبال قرار گیرد و به صورت خاص مورد توجه ویژه افراد قرار گیرد. به علت استقبالی که از حمام دریا و چشمه های آب گرم در انگلستان بسیار زیاد و قابل توجه بود انگلیسی ها شروع به ساخت و طراحی استراحتگاه و تفرجگاه های ساحلی زدند.

اسکاربروگ اولین شهر ساحلی انگلستان بود که به علت استقبال مردم ساخته شد. در سال ۱۷۳۵ با طراحی و ساخت اتاق های بیشتر و مجهز و پیشرفته کردن این استراحتگاه های دریایی باعث شد که این حمام های ساحلی به ثبت جهانی برسند.

اما در سال ۱۷۰۲ آنه فردی که در انگلستان صاحب قدرت بود شروع به طراحی حمام های رومی کرد.

از طرفی چشمه های آب گرم فضا و محیطی بودند برای آنکه افراد مطرح و قدرتمند انگلستان مانند رالف آلن، جان وود، ریچاردبو، به بث بروند و ساعاتی را در این چشمه های طبیعی به آبتنی، استحمام به همراه تفرج بپردازند.

در اروپا نیز همین روند وجود داشت. به دلیل آنکه چشمه های آب گرم حاوی موارد معدنی بودند این گرمابه ها یا حمام های ساحلی تنها محل استحمام اشراف و بزرگان مرفه بود که ساعاتی را برای آبتنی و نوشیدن آب معدنی طبیعی به آنجا بروند. اما این فضا کم کم تنها محل استحمام اروپایی ها نبود بلکه فضایی برای فخر فروشی و بعد ها عامل شهوترانی، و به مکانی پر فساد تبدیل شده بود.

اما پس از قرن ۱۸ و در قرون معاصر دوباره این چشمه های آب گرم برای استحمام مورد توجه قرار گرفته اند و بسیار بر جنبه درمانی آن تاکید دارند. اما با تاکید پزشکانی مانند جیمزکودیر بر تاثیر آب گرم و سرد بر سلامتی پوست و عامل ایجاد نوعی ورزش سلولی، بسیار این چشمه های طبیعی آب سرد و گرم مورد توجه واقع شده است. از دیگر مزیت استحمام در آب گرم و سرد صفت شدن پوست است.

استحمام به روش رومی

در زمان گذشته و در تاریخ گذشته روم بزرگان رومی و اشراف به خود میبالیدند که در سال چهار بار به حمام میروند. حمام های رومی استخر های بودند که در زیر آنها کوره هایی تعبیه میشد.

در ۱۳ تا ۱۴ میلادی رمی ها الهام گرفته از چینی ها دست به ساخت حمام های عمومی زدند که مجهز به آب گرم و سرد باشد. اما بعد از سالیان سال از این تاریخ بود که انگلستانی ها دست به ساخت و طراحی حمام زدند علت این تاخیر این بود که انگلستانی ها حمام رفتن را ناپسند میدانستند.

بعد ها با رفتن بزرگان و الیزابت انگلستان به گرمابه ها و حمام باعث شد که افراد دیگر نیز به حمام بروند.

نوع حمام در ترکیه

در ترکیه نوع حمام الهام گرفته از دوره عثمانی است. با وجود استقبال زیاد از ترکیه و مطرح شدن بحث گردشگری و استقبال زیاد از آن، ترکیه علارغم کشور های اروپایی حمام یا گرمابه های قدیمی را مرمت کرده اند و آن را به فضای برای گردشگری به شکل آثار باستانی تبدیل کرده اند.

ترکیه نیز مانند ایران دارای گرمابه هایی بوده است که علاوه بر آن که مکانی برای استحمام بوده، بهترین فضا برای معاشرت نیز بوده است.

حمام خرم سلطان ایاصوفیه

همسر سلطان سلیمان دستور راه اندازی و ساخت حمام خرم سلطان ایاصوفیه را داده بود. معماری و طراحی خاص آن را معمار سلطنتی امپراتوری عثمانی به عهده گرفته است. امروزه در ترکیه حمام خرم سلطان ایاصوفیه به عنوان گرمابه عمومی خدمات ارائه میکند.

هزینه بازسازی این گرمابه حدود بیست لیر بوده است. علت توجه و بازسازی حمام خرم سلطان ایاصوفیه جذب گردشگران بوده است. علاوه بر اینکه در حمام خرم سلطان ایاصوفیه خدمات ارائه میشود، بسیار مورد توجه بازدید کنندگان قرار گرفته شده است.

نمونه های دیگری از گرمابه ها در ترکیه به ما این نوید را میدهد که فرهنگ گرمابه و حمام رفتن کشور ترکیه از گذشته تا به امروز تا حدود زیادی شبیه به ایران بوده است.

به عنوان نمونه حمام کیلیک علی پاشا؛ بخشی از مدرسه، مسجد و ملک اصلی علی پاشا بوده است. جالب است بدانید که این حمام ها مانند گرمابه های قدیمی ایرانی شبیه به گنبد ساخته شده است.

نوع حمام در قرون معاصر مصر

امروزه همه از حمام های خانگی و وان های شخصی استفاده میکنند اما در برخی از کشور ها مانند مصر اشراف و بزرگان علاوه بر آب از شیر الاغ یا گاو برای استحمام کردن استفاده میکنند.

این افراد در وان های بسیار بزرگ حاوی شیر الاغ و یا شیر گاو می مانند. علت این کار این است که شیر برای شادابی پوست، درد مفاصل، روماتیسم و حتی آرامش اعصاب بسیار مفید است.

بررسی نوع حمام در قرون معاصر در کشور آذربایجان

نوعی دیگر از روش های متفاوت در حمام که در برخی کشور ها چون آذربایجان رواج دارد حمام در نفت خام است. یعنی قرار گرفتن در وان پر از نفت خام که علت این کار را درمان مشکلات استخوان و مفاصل و همچنین عامل درمان بسیاری از بیماری های پوستی دانسته اند.