تاریخچه و ریشه های اسپا در ایران و جهان
اسپا به محلی گفته میشود که در آن از آب های معدنی و چشمه های آب گرم برای ارائه خدمات درمانی بهره گرفته شده است. شهر ها و یا تفرجگاه های اسپا به طور معمول خدمات پزشکی متنوعی را ارائه میدهند که «بلینو تراپی» نامیده میشود.
آگاهی بشر از خواص درمانی آب های معدنی و چشمه های آب گرم به سال ها قبل از میلاد باز میگردد. چنین روش های درمانی در سرتاسر دنیا رواج داشته است اما به طور ویژهای در اروپا و ژاپن مورد استفاده قرار گرفته است. اسپا های روزانه از محبوبیت ویژهای برخوردار هستند و خدمات درمانی متنوعی را ارائه میدهند.
نام اسپا از یکی از شهر های کشور باژیک که در زمان روم باستان وجود داشته اتخاذ شده است که با نام اسپادانای آبی مشهور بوده است. این واژه در برخی از منابع به اشتباه به کلمه لاتین اسپارگر نسبت داده میشود که معنای از هم گسیخته شدن است. برخی از محققان بر این باورند که واژه اسپا از شهری در کشور باژیک با همین نام گرفته شده که خواص درمانی آبهای معدنی آن در قرن ۱۴ کشف و مورد استفاده قرار میگرفته است.
از زمان قرون وسطی (قرن ۵ تا ۱۵ میلادی) بیماری هایی که به دلیل فقر آهن بوجود میآمدند با نوشیدن آب های معدنی که حاوی املاح و نمک بودند درمان میشدند. در قرن شانزده، کشور انگلستان اعتقاد باستانی رومی ها را در مورد خواص درمانی آب های معدنی و چشمه های آب گرم احیاء کرد (در سال ۱۵۹۶ ویلیام سلینگبی به شهر اسپا سفر کرد و چشمه آب گرمی را در یورکشایر کشف کرد.
او مکانی محصور شده را در اطراف آن چشمه ایجاد کرد که با نام هاروگیت شهرت یافت. آن مکان به اولین مرکز برای ارائه آب نوشیدنی معدنی در انگلستان تبدیل شد. پس از آن در سال ۱۵۹۶ دکتر تیموسی برایت پس از کشف دومین چشمه آب معدنی آن را اسپا انگلیسی نام نهاد که همین امر موجب استفاده از واژه اسپا به صورت جهانی شد.
ریشه واژه اسپا به طور دقیق مشخص نیست و برخی از منابع آن را به روم باستان و برخی نیز به نام شهری در بلژیک نسبت میدهند.
درمانگران اسپا از زمان های گذشته که استحمام با آب های معدنی و چشمه های آب گرم به عنوان درمانی برای بیماری ها شناخته شده بود وجود داشته و فعالیت میکردند. در زمان های گذشته برخی از افراد برای درمان بیماری های خود مسافت های زیادی را برای رسیدن به چشمه های آب گرم و یا آب سرد طی میکردند.
بررسی های باستان شناسی در اطراف چشمه های آب گرم در فرانسه و جمهوری چک نشان میدهد که نشانه هایی از سلاح های عصر برنز در آن اطراف وجود داشته است و همین امر نشان از قدمت وجود اسپا ها در سالیان دور دارد.
بسیاری از مردم در سرتاسر جهان بر این باورند که استحمام در آب های معدنی و چشمه های آب گرم میتواند خواص درمانی ویژهای چه از نظر فیزیکی و چه از نظر روانی داشته باشد. اعتقاد بر پاکی روح و جسم در بسیاری از ادیان از جمله اسلام وجود داشته است. همین امر موجب گسترش استفاده مردم از آب های معدنی و چشمه های آب گرم شده بود.
اسپا در یونان و رم باستان
برخی از دستور العمل های استحمام در آب های معدنی و چشمه های آب گرم از یونان باستان به جای مانده است. یونانی ها شیوه های را در استحمام به کار بردهاند که پایه و اساس اسپا در جهان را در بر میگیرد. آن افراد از کابین های کوچک برای استحمام استفاده میکردند و ظروفی مخصوص برای شستشوی پا که به طور انفرادی به کار گرفته میشد را تهیه کرده بودند.
در سال های اخیر و در طی کاوش های باستان شناسی قصر هایی در کنوسوس و کرت یافت شد که قدمت آنها به اواسط هزاره دوم قبل از میلاد باز میگردد. حمام های عمومی برای رسیدن به آرامش و درمان برخی بیماری ها ساخته شده و در آن زمان مورد استفاده قرار میگرفته است. یونانی ها بر این باور بودهاند که برخی از چشمه های آب گرم توسط خدایان متبرک شده و خواص درمانی آنها نیز ناشی از آن باور است.
رومی ها بسیاری از شیوه های استحمام یونانیان را تقلید کرده و در ساخت حمام های بزرگ و روش های درمانی از آنها پیشی گرفتند. حمام های آنها پارامتر های فراوانی داشت: اندازه بزرگتر، دسترسی به چشمه های آبگرم، اختراع سیمان که امکان ایجاد بنا های بزرگتر، ایمنتر و ارزانتر را به آنها میداد.
همانند یونان، حمام های رومی نیز به مرکز درمانی و تفریحی تبدیل شد. با گسترش امپراطوری روم ایده حمام های عمومی در سرتاسر مدیترانه و به بخش هایی از اروپا و آفریقای شمالی توسعه یافت. با ساخت قنات، رومی ها نه تنها آب کافی برای دام، کشاورزی و کاربرد های صنعتی خود داشتند، بلکه میتوانستند از آن برای ایجاد سرگرمی نیز استفاده کنند. قنات ها آب مورد نیاز برای استحمام را در اختیار آنها قرار میدادند.
اسپا در قرون وسطی
با سقوط امپراطوری روم، حمام های عمومی از هدفی که برای آن ساخته شده بودند فاصله گرفت و مردم بر این باور رسیدند که استفاده از چنین مکان هایی باعث شیوع بیماری های مختلف میشود. به همین دلیل کلیسا دستور داد تا تمام حمام های عمومی را تعطیل کنند.
اما برخی از مردم همواره به دنبال چشمه های آب گرم و سرد بوده و به خواص درمانی آن ایمان داشتند. در عصری که دین و مذهب از اهمیت ویژهای برخوردار بود خواص درمانی چشمه های آب گرم و سرد به خدایان نسبت داده مسشد.
در سال ۱۳۲۶، کالین ل لوپ، استاد آهنگر چشمه اسپا را در بلژیک کشف کرد. پس از آن هر چشمه آب گرم دیگری که کشف میشد با نام اسپا شهرت پیدا میکرد. در آن زمان چشمه های آب گرم برای درمان بیماری خاص مورد استفاده قرار میگرفت.
اصول استفاده از این چشمه های آب گرم با تغییرات فراوانی روبرو بوده است، در قرن ۱۶ میلادی، فیزیک دانان در کارلزبند بوهمیا، توصیه کردند که آب های معدنی علاوه بر استعمال خارجی میتوانند به صورت نوشیدنی نیز مورد استفاده قرار گیرند.
بیماران در چشمه های آب گرم برای ۱۰ تا ۱۱ ساعت حمام گرفته و در این حین از آب معدنی نیز مینوشیدند. اولین دوره درمان صبح و دوره دوم بعد از ظهر صورت می گرفت. این کار برای روز های متمادی ادامه پیدا میکرد تا تاول هایی بر روی پوست شکل میگرفت و با ترکیدن آنها که نشانهای برای از بین رفتن آلودگی بود دوره درمان به پایان میرسید. در ادامه، دوره دیگری برای پاکسازی آلودگی طی میشد.
در سال ۱۶۲۶، در یکی از شهر های ساحلی انگلستان ، الیزابت فارو چشمه آب گرم اسیدی را کشف کرد که از دل صخره های جنوبی شهر جاری میشد. او بر این باور بود که آن چشمه ویژگی های درمانی خاصی دارد و همین باور باعث ایجاد اسپای اسکاربورگ شد.
با چاپ کتاب دکتر ویتی در مورد اسپای آب گرم سیل عظیم مردم به سوی شهر سرازیر شدند. استفاده از آب دریا نیز برای درمان مرسوم شد و مرکز اسکاربورگ اولین مرکز تفریحی در انگلستان نام گرفت.
اسپا در قرن ۱۸
در قرن ۱۷ بسیاری از خانواده های اشرافی لباس های خود را در آب میشستند و تنها به صورت خود آب میزدند و بر این باور بودند که شستن تمام بدن مختص خانواده های فقیر است. اما به تدریج این باور تغییر یافت و شستشوی بدن را راهی برای حفظ سلامتی قلمداد کردند.
در سال ۱۷۰۲، آنا ملکه انگلستان به یکی از حمام هایی که توسط روم باستان ساخته شده بود سفر کرد. پس از مدت کوتاهی ریچارد ناش به آن حمام رفت. با توجه به موقعیت وی در آن زمان و همراهی او با سرمایهدار مشهور رالف آلن و معمار برجسته جان وود، او آن مکان را از یک اسپای معمولی به مرکز اجتماعی انگلستان تبدیل کرد.
این امر پایه و اساس گسترش اسپا های دیگر در سرتاسر اروپا را فراهم آورد. افراد از سرتاسر جهان برای گذراندن اوقات فراغت خود و استفاده از خواص درمانی اسپاها به انگلستان سفر میکردند. در سال ۱۷۹۷، جیمز کاروو در انگلستان کتابی با نام تاثیر آب گرم و سرد، درمانی برای تب و دیگر بیماری ها را چاپ کرد. این امر موجب جلب نظر بیشتر مردم برای استفاده از اسپا ها شد و آبهای معدنی به عنوان آب استحمام و آب نوشیدنی مورد استفاده قرار گرفتند.
اسپا ها در قرن ۱۹ و ۲۰
در قرن ۱۹، استحمام به عنوان امری پذیرفته شده در بین مردم رواج یافته بود و تایید فیزیک دانان در مورد خواص درمانی آب های معدنی و چشمه های آب گرم باعث شد تا مردم تمایل بیشتری برای این کار داشته باشند. اپیدمی وبا در لیورپول انگلستان در سال ۱۸۴۲، باعث ایجاد رنسانس بهداشتی شد و مقرراتی برای استحمام و فعالیت مراکز اسپا در سال های ۱۸۴۶ تا ۱۸۹۶ مقرر شد. در سال ۱۸۴۲ اوهایوو اولین حمام عمومی سرپوشیده در آمریکا را افتتاح کرد.
بیشترین توسعه اسپا ها در قرون ۱۸ تا ۱۹ صورت گرفت و معماری این بنا ها در قرون های ۱۸ و ۱۹ پیشرفت شگرفی داشت. در اواسط قرن ۱۹، وضعیت به شدت تغییر کرد. افرادی که به اسپا ها در اروپا میآمدند از نوشیدن آبی که در آن استحمام میکردند دچار نگرانی شدند. عکس های بجا مانده از اسپا ها در قرن ۱۹ حاکی از معماری پیچیده آنها بخصوص در سال ۱۹۳۰ دارد. پس از آن بخش مجزایی برای نوشیدن آب در اسپا ها تعبیه شد.
